Phát triển các viện nghiên cứu và trường đại học thành những chủ thể nghiên cứu mạnh đang là mục tiêu quan trọng được nhấn mạnh trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Để hiện thực hóa mục tiêu này, điều cần thiết là các viện nghiên cứu và trường đại học phải ưu tiên vào chất lượng, chiều sâu, sự liên kết và tính khả thi của các đề tài nghiên cứu. Hơn nữa, việc phát triển mô hình hợp tác chặt chẽ giữa các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và địa phương là yếu tố then chốt. Điều này giúp tạo ra một chuỗi giá trị khép kín từ nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng đến thương mại hóa, nhằm thúc đẩy sự phát triển của nền khoa học công nghệ trong nước.
Các chuyên gia nhận định rằng, một trong những thách thức lớn hiện nay là vấn đề tài chính để phát triển khoa học công nghệ. Trong bối cảnh ngân sách dành cho khoa học còn hạn chế, việc tập trung nguồn lực cho các nghiên cứu ứng dụng có tính liên ngành và đa giai đoạn đang là một thách thức lớn. Thực trạng hiện nay là nhiều nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc công bố trên các tạp chí quốc tế, báo cáo hội nghị hoặc tham gia các cuộc thi khoa học, mà không thể tiến tới giai đoạn chuyển giao công nghệ hoặc sản xuất thử nghiệm. Điều này cho thấy cần có những cơ chế tài chính linh hoạt và hấp dẫn hơn để khuyến khích các hoạt động nghiên cứu và phát triển.
Để tháo gỡ khó khăn này, các viện nghiên cứu và trường đại học cần được trang bị cơ chế tài chính linh hoạt, bao gồm việc thành lập quỹ hỗ trợ riêng cho các giai đoạn chuyển tiếp từ kết quả nghiên cứu cơ bản đến sản phẩm thử nghiệm, từ phòng thí nghiệm đến sản xuất quy mô lớn. Các sản phẩm nghiên cứu có tiềm năng ứng dụng cao nên được ươm tạo trong các trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Những trung tâm này không chỉ là nơi hội tụ của các nhà khoa học, mà còn là cầu nối với các nhà đầu tư và chuyên gia thị trường, giúp hiện thực hóa các ý tưởng đổi mới.
Bên cạnh hỗ trợ tài chính, việc thiết lập cơ chế tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ đội ngũ nghiên cứu khoa học cũng đóng vai trò quan trọng. Đặc biệt, cần có chính sách thu hút và giữ chân các nhà khoa học trẻ, giúp họ có môi trường ổn định để cống hiến và phát triển sự nghiệp trong nước. Một hệ sinh thái kết nối giữa ba bên gồm nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp là yếu tố cần thiết. Hệ sinh thái này sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các sản phẩm nghiên cứu không chỉ dừng lại ở giai đoạn lý thuyết mà còn được thương mại hóa, áp dụng vào thực tiễn đời sống, và đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước.
Trước những định hướng rõ ràng từ Nghị quyết 57 và với sự quan tâm, đầu tư đúng đắn của Nhà nước cùng sự vào cuộc tích cực của các bên liên quan, nền khoa học công nghệ Việt Nam được kỳ vọng sẽ trải qua một quá trình chuyển mình mạnh mẽ. Mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái nghiên cứu, ứng dụng và thương mại hóa bền vững sẽ dần hiện thực hóa, trong đó các viện nghiên cứu và trường đại học giữ vai trò then chốt, nòng cốt trong hệ sinh thái này. Sự phát triển của khoa học công nghệ không chỉ là chìa khóa cho tăng trưởng kinh tế mà còn là giải pháp cho nhiều thách thức xã hội mà Việt Nam đang phải đối mặt.
