Thiên tai và các tai nạn giao thông, cháy nổ bất ngờ đã để lại những hậu quả nghiêm trọng không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần cho những người sống sót. Những sự kiện bất ngờ này không chỉ tạo ra những thiệt hại về mặt vật chất mà còn để lại những vết thương sâu sắc về tâm lý, ảnh hưởng đến cuộc sống của những người bị ảnh hưởng.
Sau vụ lật tàu ở Hạ Long và vụ sạt lở làng Nủ, các nạn nhân không chỉ cần cứu hộ vật chất mà còn cần một ‘hệ thống chữa lành’ về tinh thần để vượt qua những sang chấn tâm lý âm ỉ. Theo các chuyên gia tâm lý, quá trình hồi phục sau biến cố lớn không chỉ đơn giản là việc giải quyết những nhu cầu vật chất mà còn đòi hỏi sự hỗ trợ tâm lý chuyên nghiệp để giúp nạn nhân vượt qua những tổn thương tâm lý.
Có hai kiểu phản ứng rõ rệt khi con người trải qua biến cố lớn: sự sụp đổ tinh thần ngay tức thì hoặc sự đóng băng cảm xúc kéo dài. Những biến cố bất ngờ như thiên tai hay tai nạn giao thông thường đến bất ngờ, gây ra cú sốc tinh thần cực kỳ lớn và tạo tiền đề cho những sang chấn tâm lý kéo dài như rối loạn cảm xúc, trầm cảm, mất kiểm soát. Các chuyên gia tâm lý cho rằng, việc nhận diện và can thiệp kịp thời vào những phản ứng này là rất quan trọng để giúp nạn nhân sớm ổn định tâm lý.
Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý Nguyễn Hồng Bách – Giám đốc Trung tâm tâm lý lâm sàng Dr.MP cho rằng, sau biến cố lớn, người dân thường trải qua ba giai đoạn: tiếp nhận sự kiện chấn thương, xử lý nhận thức, ứng phó và tăng trưởng sau sang chấn. Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng ứng phó hoặc nhận được sự hỗ trợ tâm lý kịp thời, tổn thương sẽ tiếp tục đào xoáy trong tâm thức, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về lâu dài.
Bên cạnh đó, vấn đề nghiêm trọng hơn ở trẻ nhỏ là tổn thương ở tuổi thơ có thể âm thầm tạo ra nền tảng tinh thần rạn vỡ. Những đứa trẻ ấy lớn lên với mặc cảm mất mát, ký ức chấn động khó xóa mờ và câu hỏi không lời đáp. Do đó, việc hỗ trợ tâm lý cho trẻ em sau biến cố lớn cũng là một vấn đề cần được quan tâm đặc biệt.
Ngoài ra, sang chấn tâm lý không nhất thiết chính thuộc về bản thân người trải nghiệm sự kiện đó mà còn có thể xảy ra với phóng viên, nhân viên cứu hộ, bác sĩ, tình nguyện viên hoặc người dùng mạng xã hội – những người tiếp nhận cảm xúc dữ dội từ thảm họa thông qua hình ảnh, âm thanh, lời kể. Điều này cho thấy rằng, việc hỗ trợ tâm lý không chỉ cần thiết cho nạn nhân trực tiếp mà còn cần thiết cho những người tham gia vào quá trình cứu hộ và hỗ trợ.
Chuyên gia tâm lý Nguyễn Viết Hiền lưu ý rằng, mô hình can thiệp tâm lý sau thảm họa cần được thiết lập để giúp nạn nhân vượt qua sang chấn. Điều này bao gồm trị liệu nhóm và cá nhân, kết hợp online – offline để tiếp cận nạn nhân đa dạng. Việc xây dựng một mô hình can thiệp tâm lý hiệu quả sẽ giúp nạn nhân sớm ổn định tâm lý và phục hồi sau biến cố.
PGS.TS Phạm Hương Trà cũng cảnh báo về việc truyền thông và mạng xã hội cần phải có điểm dừng khi khai thác thông tin để tránh kích hoạt sang chấn. Việc truyền thông cần phải được thực hiện một cách có trách nhiệm, tránh tạo ra những tác động tiêu cực đến tâm lý của nạn nhân và cộng đồng.
Hiện tại, các chuyên gia tâm lý đang kêu gọi sự quan tâm và hỗ trợ đối với nạn nhân sau vụ lật tàu ở Hạ Long. Đồng thời, cũng nhấn mạnh rằng việc hỗ trợ tâm lý cần diễn ra sau 10-15 ngày so với sự kiện mới đạt hiệu quả cao. Điều này cho thấy rằng, việc hỗ trợ tâm lý cần được thực hiện một cách kịp thời và phù hợp để giúp nạn nhân sớm phục hồi sau biến cố.
