Trong thời gian gần đây, sự lan truyền nhanh chóng của các thông tin thiếu kiểm chứng trên mạng xã hội đã gây ra sự hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của cơ quan nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Mới đây, trên mạng xã hội xuất hiện thông tin cho rằng thủy điện Bản Vẽ, xã Yên Na, tỉnh Nghệ An bị vỡ. Thông tin này nhanh chóng lan truyền, khiến hàng trăm hộ dân sinh sống ở các xã hạ du nhà máy thủy điện hoảng loạn, bỏ chạy lên núi để phòng tránh lũ dâng.

Tuy nhiên, thông tin này nhanh chóng bị xác minh là sai sự thật và cơ quan chức năng đã xử lý nghiêm trường hợp đăng thông tin sai sự thật. Không chỉ trường hợp trên, một thông tin khác về việc một người phụ nữ tên N đăng tải trên mạng xã hội về việc con trai bị giữ tại một đồn biên phòng phía Campuchia cũng đã bị xác minh là không đúng sự thật. Lãnh đạo thuộc Bộ đội Biên phòng tỉnh Tây Ninh đã khẳng định không có trường hợp nào như thông tin mà facebook đã đăng tải.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng Văn phòng luật Kết Nối nhận xét, việc thông tin thất thiệt vỡ đập thủy điện Bản Vẽ đã gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác điều hành, ứng phó của chính quyền địa phương. Việc tạo ra và phát tán thông tin không có thật như ‘uống nước sâm rồi tỉnh dậy ở Campuchia’ cũng là một hành vi tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

Theo khoản 1, Điều 8, Luật An ninh mạng 2018, hành vi đưa thông tin sai sự thật lên mạng gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan nhà nước, người thi hành công vụ hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân là hành vi bị nghiêm cấm.

Tại Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 37 Điều 1, Nghị định 14/2022/NĐ-CP quy định, cá nhân lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống có thể bị phạt tiền từ 10.000.000-20.000.000 đồng.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng khuyến cáo: ‘Mạng xã hội là không gian mở, nhưng không phải là vùng an toàn pháp lý. Việc đăng tải, chia sẻ thông tin trên mạng là một phần của quyền tự do ngôn luận. Tuy nhiên, bất kỳ quyền nào cũng đi kèm trách nhiệm. Khi hoạt động trên không gian mạng, mỗi người cần ý thức rõ rằng: Mình phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung đăng tải.’

Người dùng mạng xã hội cần tỉnh táo trước mỗi lượt chia sẻ và chỉ nên tiếp nhận thông tin từ các nguồn báo chí chính thống, cổng thông tin của cơ quan nhà nước, hoặc các tổ chức uy tín được pháp luật công nhận. Người dân có thể kiểm chứng thông tin từ các nguồn chính thống như: Cổng thông tin điện tử Chính phủ, báo chí chính thống, thông báo từ UBND các cấp và cơ quan chuyên môn.

Trong thời đại số, mạng xã hội không chỉ là nơi kết nối mà còn là ‘cuốn nhật ký mở’ của hàng triệu người. Chỉ cần vài thao tác, bất kỳ ai cũng có thể chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc, thông tin,… đến hàng ngàn người khác. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi ấy cũng tiềm ẩn những rủi ro pháp lý nếu người dùng thiếu hiểu biết hoặc vô tình lan truyền thông tin sai sự thật.

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, vai trò của người có sức ảnh hưởng (KOL) trên mạng xã hội ngày càng trở nên quan trọng. Tuy nhiên, cùng với sức ảnh hưởng lớn là trách nhiệm cao trong việc lan tỏa thông tin chính xác và tích cực. Tại tọa đàm ‘Kiến tạo niềm tin số’ do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia tổ chức gần đây, các chuyên gia đã thảo luận về vai trò của KOL trong việc định hình tư duy và truyền cảm hứng cho hàng triệu người, đặc biệt là giới trẻ.

KOL không còn đơn thuần là người giới thiệu sản phẩm mà đã trở thành người định hướng thẩm mỹ, phong cách sống, quan điểm tiêu dùng và các vấn đề xã hội quan trọng. Tuy nhiên, một số KOL đã lợi dụng sức ảnh hưởng để lan truyền thông tin sai lệch, cổ súy cho nội dung độc hại hoặc quảng cáo sản phẩm kém chất lượng, gây ra tác động tiêu cực đến cộng đồng và xã hội.

Tại nhiều quốc gia, KOL đã trở thành biểu tượng của ‘sức mạnh mềm’ trong xã hội, vì vậy vai trò của họ không thể tách rời trách nhiệm. Một mặt, KOL cần được tạo điều kiện để phát huy sức ảnh hưởng tích cực, thúc đẩy kinh tế, văn hóa và truyền thông quốc gia. Mặt khác, cần có cơ chế quản lý phù hợp để định hướng hành vi, tăng cường trách nhiệm xã hội và ngăn chặn những hệ lụy tiêu cực từ nội dung sai lệch.

Chính phủ nhiều nước đã xây dựng khuôn khổ pháp lý và chính sách để khuyến khích minh bạch thông tin, chuẩn hóa nội dung quảng bá và tăng cường quản lý KOL. Các sáng kiến hỗ trợ KOL phát triển tài năng, xây dựng nội dung chất lượng và tránh rủi ro pháp lý đã được đưa ra, tuy nhiên vẫn cần nhiều nỗ lực hơn để tạo ra nền tảng cho sự phát triển lành mạnh của giới KOL tại Việt Nam.

Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đã phối hợp với Hiệp hội An ninh mạng quốc gia đưa ra 3 sáng kiến trọng tâm nhằm nâng cao vai trò của KOL trong công cuộc chuyển đổi số. Hội nghị KOL toàn quốc lần đầu tiên dự kiến diễn ra vào tháng 8/2025 sẽ là diễn đàn dành cho cộng đồng KOL Việt Nam, kết nối các nhà quản lý, doanh nghiệp, nền tảng công nghệ và KOL tiêu biểu để thảo luận giải pháp phát triển bền vững và có trách nhiệm.

Hội nghị cũng sẽ thành lập Liên minh KOL Việt Nam, quy tụ những KOL uy tín để thúc đẩy dư luận tích cực, đấu tranh chống thông tin sai lệch và triển khai các dự án cộng đồng. Sự kiện này cũng sẽ khởi động các chương trình hành động nhằm thúc đẩy ảnh hưởng có trách nhiệm của KOL thông qua quy tắc và tiêu chuẩn cộng đồng.

Trung tá Nguyễn Tiến Cường, Trưởng phòng giám sát thông tin mạng và phòng chống hoạt động sử dụng không gian mạng xâm phạm an ninh quốc gia (Cục A05, Bộ Công An), chia sẻ rằng không gian mạng đã trở thành một phần không thể tách rời của đời sống hiện đại. Người ảnh hưởng cần trở thành lực lượng tiên phong đồng hành cùng Nhà nước trong việc gìn giữ trật tự và an toàn xã hội trên môi trường số.

Với kỳ vọng trở thành một ‘bàn tròn mở’ giữa KOL, cơ quan quản lý, doanh nghiệp nền tảng số và cộng đồng, Hội nghị hứa hẹn sẽ thúc đẩy làn sóng ảnh hưởng có trách nhiệm, góp phần định hình một Việt Nam số văn minh, an toàn và bền vững.

Ngày 20-7, tại TP Thủ Đức, Chi đoàn Thanh niên Tòa án nhân dân (TAND) khu vực 2 TP.HCM đã phối hợp với phường Hiệp Bình tổ chức một phiên tòa giả định để xét xử vụ án liên quan đến việc lợi dụng các quyền tự do dân chủ, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, cũng như quyền và lợi ích của các tổ chức, cá nhân. Sự kiện này đã thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng dân cư và đoàn viên thanh niên tại địa phương.

Phiên tòa giả định này dựa trên một vụ án cụ thể, trong đó Nguyễn Phương Huyền, sinh năm 2002 và hiện là sinh viên, đã sử dụng tài khoản Facebook cá nhân có tên ‘Nguyen Cong Hoa’ để đăng tải những nội dung không chính xác liên quan đến chính sách sáp nhập các địa phương của Đảng và Nhà nước. Quá trình điều tra cho thấy, Huyền đã thừa nhận việc được những kẻ không rõ lai lịch, với các tên mạng xã hội như ‘PhuHa’, ‘Nathan Pham’, ‘Lisa Hoang’, nhắn tin và rủ rê cô đăng bài không đúng sự thật trên mạng xã hội để kích động và thu hút sự chú ý, với hứa hẹn sẽ được trả công bằng tiền.

Thông qua quá trình điều tra, cơ quan chức năng đã phát hiện ra rằng Huyền thường xuyên đăng bài với nội dung xuyên tạc thông tin sai sự thật trên mạng xã hội để hưởng lợi bất chính. Cô đã tạo lập, quản lý và sử dụng mạng xã hội Facebook với tên ‘Nguyen Phuong Huyen’ và một tài khoản mạng xã hội Tiktok @NguyenPhuongHuyen-chinoisuthat2025. Trên những nền tảng này, Huyền đã đăng tải nhiều bài viết với nội dung xuyên tạc chính sách cải tổ bộ máy chính quyền của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là công tác sáp nhập và tinh gọn các cơ quan hành chính tại địa phương.

Hàng ngày, Huyền đăng tải một bài viết trên mạng xã hội Facebook và một video có độ dài 1-2 phút trên mạng xã hội Tiktok. Những nội dung Huyền đăng tải thường có dàn dựng giọng nói và hình ảnh minh họa mang tính kích động, gây hiểu lầm và sai lệch bản chất các chính sách cải cách. Điều này có thể dẫn đến việc người xem cảm thấy hoang mang và nghi ngờ về tính đúng đắn của chủ trương của Đảng và Nhà nước.

Cụ thể, các nội dung được thể hiện qua bài viết và video của Huyền thường sử dụng ngôn từ phiến diện, quy chụp như ‘cải cách trá hình để hợp thức hóa sa thải cán bộ’, ‘chính quyền thu hẹp để độc quyền’, và ‘thời kỳ phong kiến 4.0 chèn ép nhân dân’… Bên cạnh đó, Huyền cũng cắt ghép các hình ảnh và số liệu sai lệch, dẫn chứng không rõ nguồn gốc.

Những bài viết và video sai sự thật của Huyền đã thu hút lượt tương tác lớn và gây ra tác động tiêu cực cho dư luận xã hội. Đặc biệt, vào ngày 15-3-2025, Nguyễn Phương Huyền đã đăng tải một video lên mạng xã hội Facebook và mạng xã hội Tiktok với nhiều nội dung sai sự thật, gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng đến lòng tin của người dân vào bộ máy Nhà nước và quá trình cải cách hành chính.

Kết quả giám định cho thấy, trong khoảng thời gian từ ngày 10-2-2025 đến ngày 15-3-2025, Huyền đã đăng tải tổng cộng 50 bài viết trên mạng xã hội Facebook và 40 video trên mạng xã hội Tiktok, tất cả đều là xuyên tạc, sai sự thật và xâm phạm lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cũng như ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức Đảng và chính quyền địa phương.

Hành vi của Nguyễn Phương Huyền vi phạm Điều 8 Luật An ninh mạng năm 2018; Điều 12 Luật Viễn thông năm 2009; Điều 12 Luật Công nghệ thông tin năm 2006; và Điều 5 Nghị định 72/2013 quy định về Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin mạng.

Căn cứ vào tài liệu chứng cứ có trong hồ sơ vụ án, các tình tiết tăng nặng giảm nhẹ, và kết quả tranh tụng tại tòa, Hội đồng xét xử đã tuyên phạt bị cáo Huyền hai năm ba tháng tù về tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân (Điều 331 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017).

Trào lưu sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ deepfake để tạo ra các hình ảnh giả mạo trên mạng xã hội đang ngày càng trở nên phổ biến và biến tướng. Bên cạnh những tiến bộ không thể phủ nhận, AI và công nghệ deepfake đang giúp người dùng mạng xã hội tự tạo những bức ảnh trong vài giây, hình ảnh khó phân biệt thật – giả.

Điều này đã làm trầm trọng vấn nạn lan truyền thông tin sai sự thật, ghép ảnh gây tổn thương, xúc phạm danh dự người không liên quan. Mới đây, trên mạng xã hội xuất hiện loạt hình ảnh người dùng đang bị cảnh sát giao thông lập biên bản, nhưng họ lại tạo dáng và thể hiện thần thái như thể đang khoe tài sản đắt tiền. Những hình ảnh này được tạo ra bởi AI và đã khiến nhiều người nhầm lẫn.

Các chuyên gia cho rằng, ảnh tạo ra từ AI đang làm tăng vấn nạn tạo ra tin giả, làm xói mòn nền tảng của sự thật, khiến việc xác định tin tức, hình ảnh thật – giả ngày càng khó. Điều này đã dẫn đến sự mất lòng tin vào các phương tiện truyền thông và nguồn tin đáng tin cậy.

Nhiều quốc gia đã tích cực xây dựng quy định pháp luật và biện pháp kỹ thuật kiểm soát, đối phó kẻ xấu. Một số bang của Mỹ có luật cấm tạo, phát tán deepfake với mục đích quấy rối, đe dọa hoặc lừa đảo. Hàn Quốc tăng cường biện pháp pháp lý, sau nhiều vụ bê bối deepfake tấn công giới giải trí. Trung Quốc yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ deepfake phải có trách nhiệm kiểm duyệt nội dung và yêu cầu người dùng xác thực danh tính.

Mỗi người dùng cần nâng cao trách nhiệm cá nhân, không thể vì “cho vui” mà vô tình tiếp tay cho tin giả, thậm chí vi phạm pháp luật. Việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dùng mạng xã hội là rất quan trọng trong việc ngăn chặn và giảm thiểu tác động tiêu cực của công nghệ deepfake và AI.

Chúng ta cần có cái nhìn toàn diện và đa chiều về vấn đề này, đồng thời cần có những giải pháp toàn diện và hiệu quả để giải quyết vấn nạn tin giả và deepfake. Bằng cách kết hợp giữa nâng cao nhận thức của người dùng, quy định pháp luật và biện pháp kỹ thuật, chúng ta có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của công nghệ deepfake và AI, đồng thời phát huy những mặt tích cực của công nghệ này.

Trong thời gian tới, các chuyên gia và nhà nghiên cứu sẽ tiếp tục tìm kiếm những giải pháp mới và hiệu quả hơn để giải quyết vấn nạn tin giả và deepfake. Đồng thời, người dùng mạng xã hội cũng cần có trách nhiệm với chính mình và với cộng đồng, không lan truyền tin giả và tiếp tay cho những hành vi vi phạm pháp luật.

Cuối cùng, việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dùng mạng xã hội là rất quan trọng trong việc ngăn chặn và giảm thiểu tác động tiêu cực của công nghệ deepfake và AI. Hãy luôn tỉnh táo và có cái nhìn toàn diện khi tiếp cận những thông tin trên mạng xã hội.