Phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ. Việt Nam đã có những nỗ lực đáng kể nhằm nâng cao chất lượng và số lượng nguồn nhân lực KH&CN, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần được giải quyết để đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Thực trạng phát triển nguồn nhân lực KH&CN ở Việt Nam cho thấy một số thành tựu đáng kể. Số lượng nhân lực nghiên cứu và phát triển (R&D) đã tăng đều đặn, từ khoảng 112.583 người vào năm 2018 lên 197.887 người vào năm 2021. Đội ngũ nhà khoa học có trình độ cao cũng gia tăng, với số lượng cán bộ có trình độ sau đại học trong lĩnh vực KH&CN tăng đáng kể. Điều này cho thấy sự đầu tư và nỗ lực của Việt Nam trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực KH&CN.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, vẫn còn một số hạn chế và thách thức cần được giải quyết. Tỷ lệ nhân lực R&D trên dân số còn thấp, chỉ đạt khoảng 8-9 người trên một vạn dân vào năm 2023. Năng suất lao động chưa cao, với năng suất lao động năm 2024 ước đạt khoảng 218 triệu đồng/lao động. Đặc biệt, khoảng cách giữa đào tạo và yêu cầu thực tiễn vẫn còn lớn, với nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng sinh viên mới tốt nghiệp thường cần đào tạo lại để đáp ứng yêu cầu công việc. Điều này cho thấy cần có sự đổi mới trong đào tạo và phát triển nhân lực KH&CN để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và phát triển kinh tế – xã hội.

Để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực KH&CN, cần thực hiện một số giải pháp quyết liệt. Trước hết, cần đổi mới mạnh mẽ đào tạo và phát triển nhân lực KH&CN, bao gồm việc cập nhật chương trình đào tạo, tăng cường thực hành và gắn kết giữa nhà trường, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu thực tiễn của thị trường lao động. Tiếp theo, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách thu hút và trọng dụng nhân tài, bao gồm việc xây dựng thang lương, phụ cấp đặc thù và cạnh tranh. Việc thu hút và trọng dụng nhân tài sẽ giúp Việt Nam giữ chân và thu hút những người có trình độ cao trong lĩnh vực KH&CN.

Một giải pháp quan trọng khác là tăng cường đầu tư và đa dạng hóa nguồn lực tài chính cho phát triển nhân lực KH&CN. Việt Nam cần phấn đấu đạt mức 1% GDP trong ngắn hạn và hướng tới 2% trong dài hạn để đầu tư cho phát triển nhân lực KH&CN. Điều này sẽ giúp cung cấp nguồn lực tài chính cần thiết để phát triển nguồn nhân lực KH&CN chất lượng cao. Cuối cùng, cần xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo, bao gồm việc thay đổi cách đánh giá, tạo không gian cho thử nghiệm và thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Văn hóa đổi mới sáng tạo sẽ giúp tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của nguồn nhân lực KH&CN.

Kết luận, phát triển nguồn nhân lực KH&CN là một nhiệm vụ quan trọng trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Với những nỗ lực và giải pháp quyết liệt, Việt Nam có thể xây dựng một đội ngũ nhân lực KH&CN chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế. Để biết thêm thông tin về phát triển nguồn nhân lực KH&CN ở Việt Nam, có thể tham khảo thêm tại https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128238469000125 và các nguồn tài liệu khác.

Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025 đã được tổ chức thành công tại tỉnh Ninh Bình vào ngày 30-31/7, dưới sự phối hợp của Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) và UBND tỉnh Ninh Bình. Sự kiện này đã quy tụ hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu trong và ngoài nước, cùng các nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Khương, Chủ tịch AVSE Global, đã nhấn mạnh ý nghĩa đặc biệt của việc tổ chức sự kiện tại Tràng An, Ninh Bình – di sản thế giới kép duy nhất tại Đông Nam Á và là kinh đô đầu tiên của Việt Nam. Theo ông, sự kiện này là cơ hội để các chuyên gia và nhà khoa học chia sẻ khát vọng và giấc mơ về sự phát triển của Việt Nam. Ông cũng cho biết kinh nghiệm quốc tế từ các quốc gia như Pháp, Hàn Quốc, Singapore hay Israel đã cho thấy R&D là động lực cốt lõi giúp các quốc gia bứt phá.

Một nghiên cứu trên 35 quốc gia OECD chỉ ra rằng, 1% tăng chi tiêu cho R&D có thể giúp tăng 2,83% GDP thực tế. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tỷ trọng chi tiêu cho R&D trên GDP vẫn còn khiêm tốn so với yêu cầu phát triển. Điều này cho thấy cần có những nỗ lực hơn nữa để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và phát triển tại Việt Nam.

Tại sự kiện, ông Nguyễn Trung Kiên – Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài – đã hoan nghênh sáng kiến của AVSE Global và nhấn mạnh vai trò quan trọng của cộng đồng hơn 6 triệu người Việt Nam ở 130 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ông tin rằng cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài có đóng góp rất lớn trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

Diễn đàn R&D 2025 tập trung thảo luận sâu vào ba trụ cột chính, bao gồm lộ trình R&D Việt Nam 2025–2030, khung chính sách quốc gia về R&D và kế hoạch hành động đầu tư R&D theo ngành. Sự kiện có sự tham gia của các khách mời đặc biệt, những nhà tư tưởng có ảnh hưởng toàn cầu.

Với sự hội tụ của trí tuệ và tâm huyết, Diễn đàn R&D Việt Nam 2025 được kỳ vọng sẽ biến những thách thức thành cơ hội, đề ra những giải pháp cụ thể để đưa Việt Nam trở thành một trung tâm R&D mới nổi của khu vực, vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo. Thông qua sự kiện này, các chuyên gia và nhà khoa học hy vọng sẽ góp phần xây dựng một tương lai phát triển bền vững cho Việt Nam.

Ngày 29 tháng 7 năm 2025, tại Hà Nội, Tạp chí Kinh tế Việt Nam – VnEconomy – Vietnam Economic Times đã tổ chức thành công diễn đàn “Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới”. Sự kiện này đã quy tụ hơn 150 đại biểu đến từ các ban, bộ, ngành, viện, trường đại học, hiệp hội và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực năng lượng. Diễn đàn diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với những thách thức lớn về an ninh năng lượng, khi nhu cầu năng lượng, đặc biệt là điện năng, dự kiến sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức 8-10% mỗi năm trong những năm tới. Điều này nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế và phấn đấu trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.

Tại diễn đàn, ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, đã nhấn mạnh rằng việc chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và áp dụng công nghệ hiện đại không còn là lựa chọn mà là “con đường tất yếu”. Điều này xuất phát từ bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nhu cầu năng lượng ngày càng cao để phục vụ cho phát triển kinh tế, đồng thời cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Đồng quan điểm, TSKH Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), đánh giá cao vai trò của khoa học và công nghệ. Ông coi đây là “quốc sách hàng đầu” và “động lực quan trọng nhất” để phát triển kinh tế – xã hội nói chung và trong lĩnh vực năng lượng nói riêng. Để giải quyết những thách thức lớn đến từ nhu cầu tăng trưởng và yêu cầu giảm phát thải, ông Phan Xuân Dũng khẳng định: “Khoa học và công nghệ chính là chìa khóa để giải quyết đồng bộ các thách thức, biến khó khăn thành cơ hội phát triển mới”.

Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng trong lĩnh vực này. Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, cùng với Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII), đã đặt ra mục tiêu phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo. Cụ thể, Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu tỷ lệ năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) phục vụ sản xuất điện đạt khoảng 28-36% vào năm 2030. Định hướng đến năm 2050, tỷ lệ năng lượng tái tạo sẽ lên đến 74-75%. Những mục tiêu này không chỉ thể hiện sự quyết tâm của Việt Nam trong việc chuyển dịch sang năng lượng sạch mà còn góp phần hiện thực hóa cam kết về giảm phát thải carbon của đất nước.

Thành phố Đà Nẵng đang triển khai kế hoạch tăng cường nhân lực hỗ trợ chuyển đổi số tại các xã, phường. Mới đây, ông Lương Nguyễn Minh Triết, Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng, đã ký công văn gửi các sở, ban, ngành và UBND các xã, phường nhằm đẩy mạnh việc triển khai chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) tại địa phương.

Theo đó, thành phố sẽ cử sinh viên ngành CNTT từ các trường đại học về hỗ trợ các xã, phường trong quá trình chuyển đổi số. Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng giao Sở Khoa học và Công nghệ (KHCN) làm việc với Trường Đại học FPT, Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt – Hàn (VKU), Đại học Đà Nẵng để trao đổi về việc cử sinh viên ngành CNTT hỗ trợ tại các xã, phường.

Sở KHCN cũng được yêu cầu xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ tại xã, phường và tham gia vào quy trình tuyển dụng và bồi dưỡng, tập huấn bước đầu cho các nhân sự này. Lãnh đạo UBND TP Đà Nẵng cũng yêu cầu Sở KHCN nghiên cứu, xem xét không yêu cầu nhân sự phải có trình độ đại học ngành CNTT mà ưu tiên đáp ứng yêu cầu công việc thực tế tại địa phương.

Trong trường hợp không tuyển dụng hoặc không hợp đồng lao động được nhân sự phụ trách CNTT, Sở KHCN sẽ chủ động làm việc với VNPT Đà Nẵng hoặc Viettel Đà Nẵng để hợp đồng dịch vụ cử người đến thường trực tại các xã, phường hỗ trợ công tác chuyển đổi, vận hành chính quyền điện tử và các hệ thống liên quan.

UBND TP Đà Nẵng cũng yêu cầu Sở Nội vụ thường xuyên rà soát thực trạng và nhu cầu bố trí nhân sự phụ trách CNTT tại các xã, phường. Đồng thời, theo dõi và hướng dẫn việc thực hiện hợp đồng lao động và chế độ, chính sách đối với hợp đồng lao động theo quy định.

Chế độ chính sách đối với nhân sự hợp đồng lao động sẽ được thực hiện tương tự như công chức và được hưởng mức hỗ trợ đối với người làm công tác chuyên trách về chuyển đổi số, an toàn thông tin mạng, an ninh mạng, với mức 5 triệu đồng/tháng.

Trước đó, để hỗ trợ người dân làm thủ tục hành chính nhanh chóng, thuận tiện, TP Đà Nẵng đã thành lập tổ ứng cứu công nghệ ở xã vùng cao, đặc biệt khó khăn. Sở KHCN TP Đà Nẵng cũng đề xuất chi 500 triệu đồng cho mỗi xã, phường để nâng cấp hạ tầng CNTT.

Việc tăng cường nhân lực hỗ trợ chuyển đổi số tại các xã, phường là một phần trong kế hoạch đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng CNTT tại địa phương. Với sự hỗ trợ từ các trường đại học và doanh nghiệp, thành phố hy vọng sẽ nâng cao hiệu quả công tác chuyển đổi số và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân.

Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Việt Nam vừa chính thức ra mắt Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam, với địa chỉ trực tuyến tại https://techmartvietnam.vn. Sàn giao dịch này được thiết kế để thực hiện vai trò kết nối giữa nghiên cứu, sản xuất và thị trường, tạo điều kiện cho việc mua bán công nghệ giữa các tổ chức và doanh nghiệp.

Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam được đầu tư và vận hành theo mô hình hợp tác công – tư, trong đó Nhà nước đầu tư vào cơ sở hạ tầng, nền tảng trực tuyến và chia sẻ cơ sở dữ liệu KH&CN. Hiện tại, Sàn giao dịch đang có thông tin về 600 công nghệ chào bán dưới dạng thiết bị, máy móc, 50 nhu cầu tìm mua công nghệ và 150 chuyên gia tư vấn và môi giới công nghệ.

Trong thời gian tới, các cơ quan liên quan sẽ tiếp tục phát triển thêm các tính năng của Sàn giao dịch, bao gồm tương tác cung – cầu công nghệ trực tuyến, tư vấn và môi giới công nghệ, công cụ thống kê số lượng và giá trị giao dịch, cũng như các dịch vụ tư vấn về tài chính, sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ.

Việc ra mắt Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam là kết quả của quá trình nghiên cứu và áp dụng kinh nghiệm quốc tế vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Từ những năm 1990, mô hình sàn giao dịch công nghệ đã hình thành và phát triển mạnh mẽ tại Mỹ, châu Âu và Trung Quốc. Tại Trung Quốc, Sàn giao dịch công nghệ Thượng Hải (STEX) đã được thành lập vào năm 1993 và đã trở thành một hạt nhân trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Thượng Hải.

Việt Nam đã có những tiền đề cần thiết để phát triển giao dịch công nghệ, bao gồm chủ trương về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cũng như hạ tầng số ngày càng hoàn thiện. Sự ra đời của Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam sẽ trở thành động lực tăng trưởng mới, góp phần quan trọng trong hiện đại hóa thể chế KH&CN và chuyển dịch mô hình phát triển kinh tế theo chiều sâu.