Việc xác định danh tính của các liệt sĩ đã trở thành một phần quan trọng trong việc tri ân và tưởng nhớ những người đã hy sinh vì Tổ quốc. Công nghệ giải trình tự gene đã đóng một vai trò quan trọng trong quá trình này, giúp các chuyên gia tại GeneStory so sánh gene của người thân với dữ liệu từ Bộ Công an. Sau gần một năm triển khai thu nhận mẫu thân nhân liệt sĩ trên toàn quốc, đã có 16 liệt sĩ được xác định danh tính.

Dự án Ngân hàng gene, được Thủ tướng Phạm Minh Chính kích hoạt vào tháng 7/2024, là một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu ADN quy mô lớn. Mục tiêu của dự án là lưu trữ thông tin gene của hài cốt liệt sĩ và thân nhân, phục vụ việc đối sánh và xác định danh tính. Việt Nam có hơn một triệu liệt sĩ, nhưng khoảng 500.000 người vẫn chưa xác định được danh tính. Nhiều gia đình đã chờ đợi hàng chục năm để tìm được phần mộ thân nhân.

GS Vũ Hà Văn, Giám đốc Khoa học của Viện Nghiên cứu Dữ liệu lớn, cho biết GeneStory đã làm chủ toàn bộ quy trình giải mã gene từ thu mẫu, phân tích đến diễn giải dữ liệu với độ chính xác giải trình tự gene lên đến hơn 99%. Trong dự án này, việc giải mã gene được ứng dụng theo dòng mẹ là chủ yếu. Vì vậy, việc thu mẫu được ưu tiên thực hiện trên các đối tượng là mẹ đẻ, bà ngoại, anh chị em cùng mẹ; anh, em, con của chị gái, em gái mẹ đẻ liệt sĩ; con của chị gái, em gái liệt sĩ.

TS Dương Ngọc Cường, Tổng giám đốc GeneStory, cho biết để xác định danh tính liệt sĩ, các kỹ thuật viên đã đến từng gia đình thu thập mẫu. Sau gần một năm, đã có hơn 51.000 mẫu được thu thập từ 63 tỉnh thành. Các mẫu ADN được đưa về phòng xét nghiệm của GeneStory, sau đó phân tích, giải mã gene từ hài cốt các liệt sĩ đã quy tập. Sau khi phân tích và đối sánh ADN, đã xác định danh tính 16 liệt sĩ.

Dự án tiếp tục giúp hàng trăm nghìn gia đình tìm lại tên người thân, tri ân Mẹ Việt Nam Anh hùng, giảm thiểu thời gian chờ và mất mẫu di truyền khi ADN của liệt sĩ bị phân hủy. GS Vũ Hà Văn cho biết ứng dụng công nghệ giải mã gene trong lâm sàng không chỉ dừng lại ở việc tìm kiếm thân nhân. Công nghệ này cho phép tìm hiểu về sức khỏe thể chất, hướng đến việc tiên lượng nguy cơ mắc bệnh do di truyền, bệnh ung thư… của mỗi cá thể dựa vào kiểu gene, thậm chí xây được biểu đồ đánh giá tiến triển từ nguy cơ mắc bệnh thấp đến cao theo độ tuổi.

Như vậy, công nghệ giải mã gene không chỉ giúp xác định danh tính của các liệt sĩ mà còn mở ra nhiều khả năng trong việc chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật. Việc tiếp tục triển khai dự án Ngân hàng gene sẽ giúp mang lại nhiều kết quả tích cực trong tương lai.

Một trường hợp đoàn tụ gia đình đầy cảm động đã diễn ra trong chương trình truyền hình đặc biệt “Như chưa hề có cuộc chia ly” (NCHCCCL). Ông Nguyễn Văn Minh, trú ở xã Liên Hương, tỉnh Lâm Đồng, đã tìm lại được gia đình ruột thịt của mình sau 45 năm bị thất lạc.

Ông Minh, hiện khoảng 55 tuổi, vẫn nhớ mình hồi bé tên là Thuần. Ông không biết chữ và hằng ngày đi kiếm củi khô về bán và làm đủ nghề để kiếm tiền nuôi 4 người con. Ông không nhớ chi tiết về gia đình ruột thịt của mình, nhưng ông không dám tin những chi tiết nhỏ ấy có thể giúp mình tìm được cha mẹ ruột. Năm 1980, ông lạc mẹ trong một lần đi chợ và được bố mẹ nuôi nhận về, đặt tên là Nguyễn Văn Minh. Gia đình bố mẹ nuôi sống tại Bình Thuận (nay là Lâm Đồng).

Sau lần bố nuôi giúp tìm kiếm gia đình ruột thịt không thành, ông Minh không còn mơ đến chuyện đó nữa. Tuy nhiên, nhờ sự giúp đỡ của chương trình NCHCCCL, ông Minh đã tìm lại được gia đình ruột thịt của mình. Chương trình đã khoanh vùng tìm kiếm và tìm đến vùng đất cát trắng tinh như sa mạc mà ông kể, là Bình Định (nay là Gia Lai).

Ông Minh đã đoàn tụ với gia đình ruột thịt của mình trong chương trình, và giây phút đoàn tụ đã khiến những người em ngồi bên dưới khán phòng xúc động. Cuối cùng sau rất nhiều năm, từng bị cả gia đình nghĩ đã ra đi mãi mãi, ông Thuần (tên hiện tại là Minh) lại được gặp lại gia đình ruột thịt của mình. 6 anh em gặp nhau trên sân khấu, nước mắt tuôn rơi.

Chương trình NCHCCCL đã xây dựng được một hệ thống dữ liệu rất hữu ích trong việc kết nối người đi tìm và người thất lạc. Trên website haylentieng.vn, người xem hoàn toàn có thể tự tra cứu những thông tin liên quan đến người thân thất lạc của mình bằng cách gõ tên, năm sinh, quê quán…